Mục lục
Hồi học Trị liệu Hệ thống Gia đình, thầy tôi từng nói về những “bí mật”, những “bóng ma”, những “niềm tin” và “huyền thoại” ẩn trong mỗi gia đình. Tôi đã cất những khái niệm đó vào một góc trí nhớ, cho đến ngày một “bí mật” bước vào phòng trị liệu của tôi, qua hình hài một cậu bé 14 tuổi.
Mẹ em đưa con đến vì “lười học, ham chơi”, một câu chuyện rất quen của tuổi vị thành niên. Nhưng câu chuyện lại rẽ sang một hướng khác khi chị kể:
“Có lần khi bị chị đánh, con nhìn chị và khóc:
Mẹ đánh đi… đánh chết con đi… sống có gì vui đâu…”
Chị kể rằng mình đã buông rơi cây roi ngay lúc đó, không phải vì giận, mà vì sợ. Sợ một điều rất sâu và rất cũ, không chỉ thuộc về chị.
Những bí mật trong gia phả
Hoá ra, năm 24 tuổi, bố em từng chọn cách rời khỏi thế gian này sau một cú đổ vỡ trái tim, nhưng không thành. Chị chỉ biết điều đó sau khi đã làm vợ anh.
Rồi cũng chỉ sau khi cưới, chị nghe thêm câu chuyện khác: Ông nội của em, đúng ở tuổi 14, cũng từng tìm đến cái chết vì mất hết người thân trong chiến tranh.
Ba thế hệ.
Hai lần tuyệt vọng đến mức chọn kết thúc.
Điều này trở thành bí mật mà không ai trong nhà còn dám nhắc tới.
Vậy nên khi con bước vào tuổi 14, chị cứ có nỗi sợ mơ hồ không gọi thành tên.
Trong trị liệu hệ thống, trẻ em thường được gọi là “bệnh nhân được chỉ định”: Người mang triệu chứng, nhưng không mang khởi nguồn.
Nỗi đau này không bắt đầu ở con. Nó từng chảy trong huyết mạch của cha, từng trú ngụ trong tim của ông. Đau thương không chỉ sống trong một đời người, nó đi xuyên qua thế hệ. Đó là sang chấn liên thế hệ.
Lịch sử cảm xúc vẫn âm thầm tiếp tục, cho đến khi có một người đủ tỉnh thức để nói: “Đến đây thôi. Kết thúc ở mình.”
Sang chấn liên thế hệ – Khi nỗi đau không dừng lại ở một đời người
Ẩn sâu trong mỗi gia đình là những mảnh vỡ đến từ các sang chấn lớn đến mức một thế hệ không thể hóa giải nổi.
Và thế là nỗi đau ấy lẩn trốn, đi vào im lặng, rồi tìm đường biểu lộ ở thế hệ sau, qua cảm xúc, hành vi, thậm chí là những triệu chứng cơ thể.
Ngày nay, khoa học đã chứng minh rằng: Trải nghiệm cảm xúc của một thế hệ có thể để lại dấu ấn lên thế hệ sau.
Có một sự thật thú vị: Khi bà ngoại bạn mang thai mẹ bạn được 5 tháng, thì tiền thân của trứng, từ đó bạn được hình thành, đã có trong tử cung của mẹ bạn.
Điều này có nghĩa là bạn, mẹ bạn, và bà ngoại bạn từng cùng tồn tại trong một cơ thể.
Ba thế hệ chia sẻ cùng một môi trường sinh học, cùng một dòng chảy cảm xúc.
Tương tự, trên nhánh bên nội, những tế bào tiền thân của tinh trùng mà từ đó bạn được tạo ra cũng đã hiện diện khi cha bạn mới chỉ là một phôi thai trong bụng bà nội.
Nói cách khác, chúng ta mang trong mình ký ức tế bào của tổ tiên.
Khi tìm hiểu sâu về hệ thống gia đình của thân chủ, tôi thường thấy những khuôn mẫu lặp đi lặp lại: trầm cảm, lo âu, các đổ vỡ trong mối quan hệ, gia đình có người không kết hôn, hay có những khó khăn trong mối quan hệ với tiền bạc…
Những điều tưởng như “ngẫu nhiên” hóa ra lại mang logic của tâm lý hệ thống, như thể mỗi thế hệ đang cố gắng hoàn thiện, hoặc sửa chữa điều mà thế hệ trước chưa thể hoàn tất. Đó là vì lịch sử cảm xúc chưa được chữa lành.
Những mô thức được tái diễn không phải vì ta muốn, mà vì ta chưa biết làm theo cách khác đi
Nhiều thân chủ của tôi nói:
“Em sợ trở thành người giống bố em”…, rồi cuối cùng họ trở thành đúng mẫu hình đó, gia trưởng, nóng nảy, cực đoan.
Không phải vì họ yếu đuối.
Mà vì tâm lý con người có xu hướng tái hiện những gì quen thuộc, ngay cả khi điều đó làm ta đau.
- Gia đình hay né tránh cảm xúc → con lớn lên sợ nói thật
- Bố mẹ im lặng hoặc quát mắng → con cũng yêu người hay quát mắng hoặc im lặng
- Không ai đặt ranh giới → lớn lên dễ bước vào quan hệ độc hại
- Bị kéo vào mâu thuẫn bố mẹ → trở thành “người cứu rỗi” hoặc “người gánh thay”
Chúng ta tưởng mình đang sống cuộc đời riêng, nhưng đôi khi ta chỉ đang lặp lại câu chuyện của gia đình.
Những câu chuyện thầm lặng
• Một người mẹ từng lớn lên trong tiếng quát mắng và đòn roi. Cả tuổi thơ chị học cách sinh tồn, không học cách dịu dàng. Rồi khi thành mẹ, chị cũng vô thức dùng giọng nói sắc lạnh đó với con mình, không phải vì thiếu yêu thương, mà vì đó là thứ duy nhất chị từng được “dạy” về tình yêu.
• Một cậu bé chứng kiến cha ngoại tình, gia đình tan vỡ. Cậu tự hứa sẽ không bao giờ làm tổn thương ai như vậy. Nhưng lớn lên, cậu lại sợ gần gũi, sợ bị bỏ rơi, sợ mất kiểm soát cảm xúc, và rồi cậu làm tổn thương người mình yêu bằng chính điều mình từng ghét: né tránh, rút lui, hoặc ngoại tình trong nỗi cô đơn không gọi thành tên.
• Một người đàn ông lớn lên trong ngôi nhà nơi bố mẹ luôn im lặng thay vì đối thoại. Mỗi xung đột, họ chọn lạnh lùng đi qua nhau. Và bây giờ, anh cũng học cách rời đi thay vì nói, chọn ly hôn vì không biết… làm sao để ở lại mà không bị nuốt chửng.
• Một cô gái lớn lên bên người mẹ trầm cảm. Mỗi ngày cô thấy mẹ chống chọi trong bóng tối, nhưng chưa bao giờ được dạy cách gọi tên nỗi buồn. Lớn lên, cô cười rất giỏi, rất thành công, nhưng khi đêm xuống, cô cũng lạc trong khoảng trống giống mẹ mình đã từng.
Không ai muốn lặp lại vết thương.
Nhưng chấn thương có thể dạy ta những điều mà tình yêu chưa kịp dạy: cách phòng thủ, cách đóng cửa, cách tự bảo vệ bằng sự lạnh lùng hoặc im lặng.
Vết thương không chỉ đi qua một đời người. Nó có thể đi qua thế hệ này sang thế hệ khác, lặng lẽ, kiên trì, như một lời nhắn chưa được giải đáp.
Chúng ta có thể chọn khác
Nhưng điều đẹp đẽ là: chúng ta cũng có thể là thế hệ kết thúc vết thương đó.
Mỗi thế hệ trao đi một điều. Và đến lượt ta, ta có thể trao đi sự lành lặn.
Chúng ta có thể là người đầu tiên học cách nói thật về cảm xúc của mình. Người đầu tiên dừng lại trước khi hét lên. Người đầu tiên dám yêu tử tế, dám chọn bình an.
Không phải để trách thế hệ trước. Mà để giúp mình, và giúp thế hệ sau.
Và có thể, người đó chính là bạn. Bạn chính là bước ngoặt của cả dòng họ.
Chữa lành bắt đầu từ việc gọi tên điều từng bị giấu kín
Bí mật gia đình giống như căn phòng khoá trong ngôi nhà tâm hồn. Dù ta không bước vào, hơi lạnh vẫn len lỏi khắp nơi.
Nhưng khi một thế hệ đủ dũng cảm mở cánh cửa đó, ánh sáng sẽ tràn vào. Khi ta dám gọi tên điều từng bị che giấu, chấp nhận cả sự thật và nỗi đau, ta đang trao cho mình và con cháu mình một di sản khác, di sản của sự hiểu biết, kết nối và tự do.
Với gia đình của cậu bé ấy, hành trình chữa lành bắt đầu từ việc thừa nhận:
“Chúng ta đã từng đau buồn, đã từng chạm tới ranh giới sống – chết. Nhưng chúng ta vẫn ở đây.”
Cậu bé không chỉ cần được hỗ trợ học hành, mà cần một không gian an toàn để biết rằng cảm xúc của mình có thể được lắng nghe, rằng nỗi buồn của mình có thể được chia sẻ.
Bởi vì, khi một bí mật được soi sáng, “huyền thoại” của gia đình sẽ tan biến.
Và khi gia đình có thể nói với nhau về điều từng không thể nói, họ bắt đầu viết lại câu chuyện của mình, không còn là câu chuyện của sang chấn, mà là câu chuyện của chữa lành và tái sinh.
Và nếu bạn thấy mình đâu đó trong bài viết này…
Xin nhớ rằng:
Bạn không hư. Bạn không yếu đuối. Bạn chỉ đang mang một phần lịch sử của gia đình.
Bạn có thể đặt xuống. Bạn có thể chọn khác.
Bạn có thể là người đầu tiên.
Và có thể, bạn chính là lời cầu nguyện được hồi đáp của cả dòng họ.
******
Gặp gỡ và trò chuyện cùng mình tại các địa chỉ sau nhé:
🍀Đặt hẹn: bit.ly/book-lich-tu-van
🍀Tiktok: https://www.tiktok.com/@goroitraitim
🍀Youtube: https://www.youtube.com/@GoRoiTraiTim
🍀Podcast: https://podcasters.spotify.com/pod/show/goroitraitim
🍀Group facebook: https://www.facebook.com/groups/goroitraitim
🍀Instagram: https://www.instagram.com/goroitraitim/
